واژهٔ نهاوند در زمانهای مختلف و از زبانهای متفاوت، به صورتهای مختلفی تلفظ شدهاست که از جملهٔ آنها میتوان به: نوح اوند، نیماوند، اینهاوند، نیوهاوند، نیاوند و نیهاوند اشاره کرد.
از طرف دیگر نهاوند در گذشته نامهای دیگری داشـتــه اســت بـه قـول بـطلـمـیـوس نـیـفواندای خـوانده شده و در عصر مادها به نهاوند، نهاوند ماد هم گفته شدهاست. به گـفـتهٔ ملک الشعرای بـهـار در عـصـر سلـوکیه نهاوند استان بزرگی بوده کـه بـه لـحـاظ سـکونت داشتن ملکهٔ لائودیسه در این شهر به آن لائودیسه هم گفته شدهاست.
به همین صورت واژه دماوند که صورت اصلی و قدیمیتر آن دُمباوند و دُنباوند ضبط شده به معنی «قرارگرفته در پشت» است زیرا دُنب در زبانهای ایرانی به معنی دنباله و پشت است. به گفته برخی دیگر از صاحبنظران نهاوند کنونی همان <<نوح آوند>> بوده که به گفته آنان محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح بودهاست.
گویش مردم شهر نهاوند، نهاوندی و باقیمانده زبانهای کهن ایران است که از گویش پهلوی برآمدهاست. نهاوند به گفته برخی پژوهش گران تاریخ ایران به معنی شهر جلو یی و شهر دماوند به معنی شهر عقبی از سمت مغرب زمین میباشد و در برخی دیگر از کتابهااز نهاوند به معنی شهر ظرف سخن بمیان آمده ولی در نقشههای ایران قدیم و در زمان ساسانیان نهاوند را به صورت nihavand نوشتهاند که در همسایگی شهر دیناور و مای و همدان قدیم بودهاست . شهرستان نهاوند که قدمت بسیار دیرینهای در استان همدان دارد، در گذشتههای دور پایتخت یزدگرد سوم بودهاست و از آن به عنوان شهر خفته ساسانی یاد میشود. اسلام در جنگ فتح الفتوح نهاوند برای اولین بار به ایران وارد شد. اکتشافاتی که در تپههای گیان و زرامین توسط رومن گیرشمن باستان شناس آلمانی صورت گرفت منجر به پیدا شدن دهها اثر باستانی از جنس سفال, نقره و طلا گردید که این اشیاء هم اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری میشود.
موقعیت جغرافیایی :
نهاوند در موقعیت ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه طول شرقی و ۲۳ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. اختلاف ساعت آن با تهران ۱۳ دقیقه و ۲۸ ثانیه میباشد. نهاوند از شمال به شهرهای تویسرکان و همدان و از شرق به ملایر، از غرب به کرمانشاه و از جنوب به استان لرستان محدود است. فاصله این شهر تا تهران از مسیر ملایر، اراک ۴۵۲ کیلومتر و از مسیر همدان ۴۹۶ کیلومتر است. فاصله نهاوند تا همدان ۱۰۰ کیلومتر، تا دو راهی کنگاور-کرمانشاه ۵۳ و از دوراهی تا کرمانشاه، ۷۷ کیلومتر میباشد. فاصله نهاوند تا کرمانشاه در مجموع ۱۳۰ کیلومتر است. فاصله این شهر با بروجرد و ملایر حدود ۵۵کیلومتر است.